Η ανθρώπινη κατάσταση

Writen by Iptamenos Ollandos 7:37 π.μ. - 0 Comments

Γεννημένος το 1898, ο Βέλγος René Magritte είναι γνωστός για το καλλιτεχνικό του ταλέντο στον σουρεαλισμό, όπως και για την ευφυή οπτική του σχετικά με τη ζωή. Έγινε διάσημος ζωγραφίζοντας κοινά αντικείμενα με ασυνήθιστους τρόπους που οδήγησε στην κατάταξή του ως σουρεαλιστή.

Ο σουρεαλισμός είναι ένα πολιτιστικό κίνημα που βασίστηκε στην περίοδο Dada μετά τον Α’ παγκόσμιο πόλεμο και την περίοδο των μεγάλων εφευρέσεων στην ιατρική, στο θέαμα, στη μετακίνηση και την επιστήμη. Είναι επίσης η έκφραση ενός φιλοσοφικού κινήματος για την σημασία της τέχνης. Τα θέματα που κυριαρχούν σε αυτήν την τέχνη έχουν να κάνουν με τον στοχασμό πάνω στην πραγματικότητα και τη φαντασία, την αντικειμενικότητα και την υποκειμενικότητα. Η σχέση τους με το όνειρο και το ασυνείδητο, προφανώς επηρεασμένα από τα γραπτά του Φρόυντ, είναι αντιληπτά σε πολλούς από τους πίνακες αυτής της περιόδου. Επίσης οι ζωγράφοι του σουρεαλισμού επιθυμούσαν να έρθουν σε ρήξη με τα στενά όρια των κοινωνικά επιτρεπτών συμπεριφορών και παραδόσεων με σκοπό να ανακαλύψουν την καθαρή σκέψη και το πραγματική φύση τους.

Ο ίδιος ο ζωγράφος περιγράφει τον πίνακα ως εξής: «Μπροστά σ’ ένα παράθυρο το οποίο βλέπουμε μέσα από ένα δωμάτιο, έβαλα ένα πίνακα που αναπαριστά ακριβώς το μέρος του τοπίου το οποίο κρύβεται πίσω από τον πίνακα. Έτσι, το δέντρο στον πίνακα κρύβει το δέντρο πίσω του και που βρίσκεται έξω από το δωμάτιο. Για τον θεατή βρίσκεται και μέσα στο δωμάτιο πάνω στον πίνακα αλλά και έξω στο πραγματικό τοπίο. Έτσι ακριβώς βλέπουμε τον κόσμο, δηλαδή, έξω από εμάς˙ παρομοίως μερικές φορές θυμόμαστε ένα παλιό γεγονός σαν να βρίσκεται στο παρόν. Ο χρόνος και ο χώρος χάνουν το νόημά τους και η καθημερινή εμπειρία μας γίνεται κυρίαρχη.»

«Ερωτήσεις όπως «Τι σημαίνει αυτός ο πίνακας, τι συμβολίζει;» είναι δυνατές μόνο αν κάποιος δεν έχει τη δυνατότητα να δει τον πίνακα σε όλη του την αλήθεια, και μόνο αν κάποιος αυτόματα θεωρήσει ότι η ακριβής αυτή εικόνα δεν δείχνει ακριβώς αυτό που είναι. Είναι σαν να πιστεύει ότι το νόημα που υπονοείται αξίζει περισσότερο από το φανερό νόημα. Δεν υπάρχει κρυφό μήνυμα στους πίνακές μου, παρ' όλη την σύγχυση που προσδίδει συμβολικό μήνυμα σ’ αυτούς.»

«Πως μπορεί κάποιος να χαίρεται ερμηνεύοντας σύμβολα; Αυτά είναι «υποκατάστατα» τα οποία είναι χρήσιμα μόνο σε μυαλά τα οποία είναι ανίκανα να γνωρίζουν τα πράματα έτσι όπως έχουν. Ένας λάτρης της ερμηνείας δεν μπορεί να δει ένα πουλί˙ το βλέπει μόνο ως σύμβολο. Μολονότι ένας τέτοιος τρόπος γνώσης του «κόσμου» μπορεί να είναι χρήσιμος στη θεραπεία πνευματικών διαταραχών, θα ήταν ανόητο να τον συγχέουμε με ένα νου ο οποίος μπορεί να εφαρμόσει οποιοδήποτε είδος σκέψης.» (απόσπασμα από γράμμα του Magritte στον Α. Chavee, 30.9.1960)

O Magritte είχε επηρεαστεί πολύ από τα γραπτά του Καντ, που είχε θεωρήσει ότι οι άνθρωποι μπορούν να εκλογικεύσουν καταστάσεις αλλά δεν μπορούν να κατανοήσουν τα «πράγματα έτσι όπως είναι στον εαυτό τους». Αυτό βρίσκει την εφαρμογή του στα έργα του Magritte: η ζωγραφιά ενός τοπίου δεν είναι το ίδιο με το τοπίο. Ας μην ξεχνάμε τον πασίγνωστο πίνακά του: «Η προδοσία των εικόνων» με την επιγραφή «αυτή δεν είναι μία πίπα» κάτω από την εικόνα μίας πίπας.

Στην «Ανθρώπινη κατάσταση» ο ζωγράφος «παίζει» με αυτήν τη θεωρία εκμεταλλευόμενος το επίπεδο χώρο των δύο διαστάσεων στον πίνακα απεικονίζοντας τον χώρο «έξω από αυτόν» με τις τρεις διαστάσεις του. Ο τίτλος λοιπόν αναφέρεται στην κατάσταση που δημιουργείται με αυτήν την εγγενή πάλη στους θεατές μέσω της θέασης αυτού του θεάματος που «κάμπτει το μυαλό».

Η πραγματικότητα όμως είναι θέμα αντίληψης. Ο θεατής εμποδίζεται στο να δει το πραγματικό τοπίο επειδή υπάρχει το εμπόδιο της ζωγραφιάς (μέσα στη ζωγραφιά) του τοπίου. Βλέπουμε μόνο αυτό που μας επιτρέπεται να δούμε. Το ίδιο συμβαίνει και στη ζωή: ο χρόνος και ο χώρος χάνουν τη σχετικότητά τους όσο η αντίληψη κινείται προς το κύριο σημείο, το προσκήνιο.

Όπως ο Magritte αρέσκεται να φτιάχνει «ζωγραφιές μέσα σε ζωγραφιές» που δίνουν την ψευδαίσθηση ότι ο καμβάς «διαλύεται» μέσα στο φόντο της όλης ζωγραφιάς, έτσι και εμείς αντιλαμβανόμαστε, εξηγώντας στον εαυτό μας και δίνοντας έτσι νόημα στην πραγματικότητα. Το όλο εγχείρημα του ζωγράφου είναι ότι αποδεικνύει πόσο διφορούμενο και ανεπαίσθητο είναι το σύνορο μεταξύ εξωτερικού και εσωτερικού, μεταξύ αντικειμενικότητας και υποκειμενικότητας, μεταξύ πραγματικότητας και φαντασίας. Είμαστε η πηγή της πραγματικότητας: δίνουμε πραγματικότητα αντί να την παίρνουμε. Ο Αριστοτέλης το ονόμαζε «νόησις νοήσεως», ο Τσουανγκ Τζου αναρωτήθηκε «ήμουν άνθρωπος που ονειρεύτηκε ότι ήταν πεταλούδα ή μήπως είμαι τώρα πεταλούδα που ονειρεύεται ότι είναι άνθρωπος;» και ο Πόε το έγραψε ως: «Είναι όλα αυτά που βλέπουμε ή φαίνονται, τίποτα άλλο από ένα όνειρο μέσα σε ένα όνειρο;».

Όπως καταλαβαίνετε υπάρχουν πράγματα που δεν μπορούν να εκφραστούν ικανοποιητικά με τη γλώσσα. Γι’ αυτό ο Magritte είχε πει ότι «το περιεχόμενο ενός πίνακα είναι πιο σημαντικό από την εξωτερική μορφή του. Επομένως ο πίνακας αποτελεί την οπτική προσέγγιση για την έκφραση της ιδέας». Αξιοθαύμαστο είναι ότι εδώ το πραγματικό προσεγγίζεται με το ψεύτικο (πίνακα) ο οποίος στην ουσία αναπαριστά μια ψευδαίσθηση!