ΠΡΟΣΦΑΤΑ

Δευτέρα 21 Δεκεμβρίου 2009

Προς τους απανταχού άθρησκους (αλλά όχι άθεους)


Από Νίτσε έχω διαβάσει το Τάδε έφη Ζαρατούστρα (1882)  και αν εξαιρέσεις κάποια κομμάτια που τα έχω συζητήσει για τα υπόλοιπα δεν είμαι καθόλου σίγουρος αν έχω καταλάβει κάτι, παρά το γεγονός ότι αυτά που διάβαζα με ενθουσίαζαν... 
Πριν κάτι μήνες έπιασα να διαβάσω χωρίς μεγάλη όρεξη (λόγω της προηγούμενης εμπειρίας μου) το "Πέρα από το καλό και το κακό" (1886). Ξεκινώντας από τον πρόλογο είδα ότι όταν έγραψε αυτό το βιβλίο, (μετά τον Ζαρατούστρα που το θεωρούσε ως το αριστούργημα του) έστειλε ένα αντίγραφο στον μεγάλο ιστορικό Γιάκομπ Μπούκχαρτ γράφοντας στο συνοδευτικό γράμμα: "Παρακαλώ διαβάστε αυτό το βιβλίο (αν και λέει τα ίδια πράγματα με το Ζαρατούστρα μου, αλλά διαφορετικά, πολύ διαφορετικά)".
Διαβάζοντάς το, κατάλαβα ότι είχε δίκιο. Αν ο Ζαρατούστρα ήταν ένα ποίημα, αυτό το βιβλίο ήταν το κλειδί που θα μπορούσε να ξεκλειδώσει το ποίημα.

Ο Νίτσε είναι ο φιλόσοφος με το σφυρί γιατί δεν δίστασε να "διαλύσει" όλους τους προηγούμενους φιλοσόφους, τηρώντας τον κανόνα που αυτός έδωσε στον Ζαρατούστρα για την ελευθερία σε τρία στάδια που διανύει ο άνθρωπος κατά την εξέλιξη του: ανεξαρτητοποίηση από αυθεντίες και δασκάλους - την απόσχιση από αυτούς και την κατάκτηση της ελευθερίας (αρνητική ελευθερία, ελευθερία "από") - την επίτευξη των δικών του αξιών και του τελικού σκοπού (θετική ελευθερία, ελευθερία "προς")¹. ( Το τρίτο βήμα του  Νίτσε, σύμφωνα με το ιστορικό Στόριγκ, ήταν η συγγραφή του Τάδε Έφη Ζαρατούστρα.)
Όπως ήταν φυσιολογικό μια τέτοια δυναμική "εναντίον όλων" ( ο ίδιος έλεγε ότι: "όποιος πρέπει να είναι δημιουργός στο καλό ή στο κακό, αληθώς, πρέπει πρώτα να είναι ένας γκρεμιστής και  να σπάει αξίες ²) δημιούργησε εναντίον του μια κριτική η οποία συνοψίζεται σε εφτά αντί-:
1.) Αντι- μοραλιστής, 2.) αντι- δημοκρατικός, 3.) αντι- σοσιαλιστής, 4.) αντι- φεμινιστής, 5.) αντι- διανοητής, 6.) αντι- πεσιμιστής, 7.) αντι- χριστιανός (λόγω των όλων των παραπάνω...). Ίσως επειδή δεν γίνεται να τα θυμάσαι όλα οι άνθρωποι του κόλλησαν το παρατσούκλι του αντί- χριστου/ άθεου. Είπε βέβαια αυτό το περίφημο "ο Θεός πέθανε" αλλά άλλο εννοούσε. Δείτε αυτό για να καταλάβετε καλύτερα ή απλά στοχαστείτε στο παρακάτω κείμενο:

Υπάρχει μία μεγάλη σκάλα θρησκευτικής αγριότητας με πολλά σκαλιά. Αλλά τρία από αυτά είναι τα πιο σημαντικά. 

Κάποτε οι άνθρωποι θυσίαζαν ανθρώπους στους θεούς τους, ίσως αυτούς τους ανθρώπους που αγαπούσαν περισσότερο - η θυσία του πρωτότοκου³ παρούσα σε όλες τις προ-ιστορικές θρησκείες ανήκει εδώ, όπως και η θυσία του αυτοκράτορα Τιβέριου στη σπηλιά του Μίθρα στο νησί του Καπρί, ο πιο απαίσιος απ' όλους τους Ρωμαϊκούς αναχρονισμούς.

Αργότερα, στην ηθική εποχή της ανθρωπότητας, οι άνθρωποι θυσίαζαν στους θεούς τους τα ισχυρότερα ένστικτα που κατείχαν, την "φύση" τους. Η χαρά αυτής της γιορτής λαμπυρίζει στην  σκληρή ματιά του ασκητή, του εμπνευσμένου "αντι- νατουραλιστή". 

Τελικά: τι έμεινε να θυσιαστεί; Δεν έπρεπε τελικά κάποιος να θυσιάσει κάθε τι παρήγορο, άγιο, θεραπευτικό, όλη την ελπίδα, όλη την πίστη σε μια κρυμμένη αρμονία, σε μια μελλοντική ευτυχία και δικαιοσύνη; Δεν έπρεπε αυτός να θυσιάσει τον ίδιο τον Θεό και από αγριότητα στον εαυτό του να προσκυνήσει πέτρες, ηλιθιότητα, βαρύτητα, μοίρα, τίποτα; Να θυσιάσει το Θεό για τίποτα - αυτό το παράδοξο μυστήριο της εσχάτης αγριότητας έχει φυλαχτεί για την γενιά που ήδη άρχισε να έρχεται: όλοι ξέρουμε κάτι ήδη από αυτό.4


1 Από το "Η Ιστορία της Φιλοσοφίας" του Ιωακείμ Στόριγκ (Δεύτερο Μέρος, Τρίτο Κεφάλαιο: Διαφωτισμός, ΙΙ. Νίτσε)

2 Από το "Τάδε Έφη Ζαρατούστρα".

3 Οι Θεοί Βάαλ και Τανίτ. Ο Βάαλ σύμφωνα με τους αρχαίους Έλληνες ιστορικούς ήταν το αντίστοιχο του Κρόνου που έτρωγε τα παιδιά του. Η Τανίτ ήταν θηλυκή σύντροφός του και προστάτης Θεά της αρχαίας Καρχηδόνας (5ος αι. π.Χ). Στην αρχαία Καρχηδόνα όπου αυτή η θρησκεία γνώρισε καινούργια άνθηση έχουν ανακαλυφτεί χιλιάδες τάφοι μικρών πρωτότοκων παιδιών.

4 Από το "Πέρα από το Καλό και το Κακό" (Τρίτο Μέρος: Η Θρησκευτική Φύση, Παράγραφος 55) Το κείμενο στα αγγλικά εδώ στην παράγραφο 55 

ΥΓ. Η φωτογραφία είναι ένας πίνακας του Wenzel Hablik (1918) με τίτλο: "Το μονοπάτι της ιδιοφυΐας". Απαλλοτριώθηκε από εδώ.  



« PREV
NEXT »

22 σχόλια

  1. Τελικά: τι έμεινε να θυσιαστεί; Δεν έπρεπε τελικά κάποιος να θυσιάσει κάθε τι παρήγορο, άγιο, θεραπευτικό, όλη την ελπίδα, όλη την πίστη σε μια κρυμμένη αρμονία, σε μια μελλοντική ευτυχία και δικαιοσύνη;



    Χωρίς να έχω διαβάσει Νίτσε, αναρωτιέμαι γιατί πρέπει πάντα να θυσιάζουμε κάτι για να βάλουμε σε "τάξη" τον μικρόκοσμό μας;
    Διότι όπως είπε και ο Νίτσε:
    η τάξη είναι η αρετή των μετριοτήτων.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  2. Αδελφέ Τίκτο και εγώ με την πρώτη ανάγνωση αναρωτήθηκα γιατί πρέπει να θυσιάζουμε και τελικά τι είναι αυτό που πρέπει (τουλάχιστον για τον Νίτσε) να θυσιάσουμε.
    Δεν νομίζω ότι είναι για να βάλουμε τάξη. Αυτήν την βάζουν οι θρησκείες. Νομίζω ότι η ανάγκη για θυσία προήλθε από την ανάγκη να ευχαριστήσουμε. Ποιόν όμως; Και πώς; Ποιος μπορεί να είναι τόσο σίγουρος για να μας πει και εμάς; Γιατί καλό είναι να αναρωτιόμαστε αν ο Θεός έφτιαξε τον άνθρωπο ή ο άνθρωπος τον Θεό, όχι όμως για να αποδείξουμε ότι δεν υπάρχει θεός (το τρίτο σκαλί της θρησκευτικής βαρβαρότητας) αλλά για να μην πάρουμε τον πρώτο τυχόντα που θα μας πλασάρουν. Ίσως τελικά και τα δύο να συνδυάζονται στο γεγονός ότι ο άνθρωπος είναι εν δυνάμει θεός.

    Το παρακάτω ποίημα είναι του Φ. Πεσσόα και ελπίζω να απαντάει στην ερώτηση σου, η οποία όπως θα κατάλαβες ήταν και δικιά μου ερώτηση.

    Οι θεοί μας παραχώρησαν αυτήν την
    Ελευθερία: να υποτάξουμε τους εαυτούς μας
    Στην κυριαρχία τους με μια πράξη θέλησης.
    Είναι καλύτερα να το κάνουμε αυτό
    Αφού μόνο στην ψευδαίσθησή της
    Βρίσκει η ελευθερία ύπαρξη.

    Οι θεοί, τους οποίους αιώνια η μοίρα
    Βαραίνει, δεν πράττουν αλλιώς
    Στην ήρεμη και αρχαία
    Αυτο-κυριαρχούμενη πεποίθηση
    Ότι η ζωή τους είναι θεία και ελεύθερη.

    Μιμούμενοι τους θεούς, εμείς, τόσο λίγο
    Ελεύθεροι όσο αυτοί πάνω στον Όλυμπο,
    Σαν αυτούς που πάνω στην άμμο
    Παλάτια χτίζουν για την απόλαυση του ματιού
    Ας χτίσουμε την ζωή μας έτσι ώστε
    Οι θεοί να ξέρουν πως να μας ευχαριστήσουν
    Που γίναμε συν - ισότιμοι.

    http://monopoihmata.blogspot.com/2009/12/blog-post_21.html

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  3. Μιμούμενοι τους θεούς, εμείς, τόσο λίγο
    Ελεύθεροι όσο αυτοί πάνω στον Όλυμπο,
    Σαν αυτούς που πάνω στην άμμο
    Παλάτια χτίζουν για την απόλαυση του ματιού
    Ας χτίσουμε την ζωή μας έτσι ώστε
    Οι θεοί να ξέρουν πως να μας ευχαριστήσουν
    Που γίναμε συν - ισότιμοι.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  4. Θυσία: Ο ορισμός των δειλών για την εύνοια των θεών.
    Αυτοθυσία: Ο ορισμός των Ανθρώπων για την ζωή του δίπλα.
    Ποιος λοιπόν είναι ο Θεός;

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  5. Μα πως μπορείς όλα να τα συνοψίζεις τόσο όμορφα;
    Ας συμπληρώσω ότι από την στιγμή που σκέφτεσαι έτσι, δεν αισθάνεσαι καν αυτοθυσία. Μόνο χαρά. Και όπως μας δείχνει και ο Πλάτανος τόσο έντεχνα με τις αναρτήσεις του δεν είναι αναγκαίο αυτή η "αυτοθυσία" να είναι για άνθρωπο. Αδέλφια μας είναι και τα ζώα και τα φυτά...

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  6. Αγαπητέ Ιπτάμενε γνωρίζεις καλά οτι οι εκτελούντες τις θυσίες "παπάδες" και "άρχοντες" για έναν και μοναδικό σκοπό το έκαναν για να φοβίσουν το πόπολο και να ενδυναμώσουν την πίστη μαζί με το φόβο που θα έφερνε πάντα τον απόλυτο έλεγχο.
    Η απόλυτη ελευθερία είναι ακριβώς η αυτοθυσία γιατί ένα έλλογο ον επιλέγει. Βέβαια γνωρίζω και περιπτώσεις άλλων όντων που επέλεξαν να θυσιαστούν για κάτι άλλο. Τελικά η αυτοθυσία μάλλον είναι κληροδότημα της απόλυτης θέας φύσης.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  7. Καλησπέρα σε όλους

    @ tiktos

    αυτός ακριβώς είναι ο ορισμός του Νίτσε για την έννοια Θεός.
    είναι το "παρήγορο, άγιο, θεραπευτικό, όλη η ελπίδα, όλη η πίστη σε μια κρυμμένη αρμονία, σε μια μελλοντική ευτυχία και δικαιοσύνη".
    Πιστεύω πως η θεώρηση του Νίτσε είναι ότι ο άνθρωπος αντάλλαξε πολύ "φθηνά" όλα τα παραπάνω που αν μή τι άλλο έφερναν στην ανθρώπινη ψυχή την πάντα ζητούμενη Γαλήνη. Και αντ΄αυτών προτίμησε "να προσκυνήσει πέτρες, ηλιθιότητα, βαρύτητα, μοίρα, τίποτα".
    Θα συμφωνήσω απολύτως με τον Simple man "Θυσία: Ο ορισμός των δειλών για την εύνοια των θεών.
    Αυτοθυσία: Ο ορισμός των Ανθρώπων για την ζωή του δίπλα.
    Ποιος λοιπόν είναι ο Θεός;" και
    θα συμπληρώσω ότι η θυσία ήταν η αυτοτιμωρία που επέβαλλε ο άνθρωπος στον εαυτό του προκειμένου να απαλλαχθεί από τις "ερινύες" που τον κυνηγούν.
    Και μία απορία. Γιατί θα πρέπει η αναγκαιότητα του να ευχαριστήσουμε να περνάει πάντα από την οδύνη και τον πόνο??? (θυσία)?

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  8. Να είσαι και να παραμένεις ελεύθερος. Η ίδια η φιλοδοξία, αν γίνει υπερηφάνεια και πάθος, είναι ένα φορτίο, και δεν θα νιώθαμε υπερήφανοι αν κατανοούσαμε ότι είναι ένα σχοινί από το οποίο μας τραβάνε. Όχι, ούτε καν δεσμούς με τον εαυτό μας! Ελεύθεροι από τον εαυτό μας και από τους άλλους, στοχαστικοί χωρίς έκσταση, σκεπτόμενοι χωρίς συμπέρασμα, θα ζήσουμε, απελευθερωμένοι από τον Θεό, το μικρό διάλλειμα που η διάσπαση της προσοχής των δημίων παραχωρεί στην έκσταση μας στη διάρκεια της παρέλασης. Αύριο μας περιμένει η γκιλοτίνα. Αν δεν είναι αύριο είναι μεθαύριο. Ας βγάλουμε περίπατο στον ήλιο την ανάπαυση μας πριν από το τέλος, αγνοώντας συνειδητά τους σκοπούς και τις συνέπειες. Ο ήλιος θα χρυσίσει τα χωρίς ρυτίδες μέτωπά μας, και η αύρα θα φέρει δροσιά σε όσους έπαψαν να ελπίζουν.

    από: "Το βιβλίο της ανησυχίας", τόμος Α του Φερνάντο Πεσσόα, εκδόσεις Εξάντας

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  9. Αν καταλάβουμε ποτέ ότι τον κουβαλάμε στο κεφάλι μας τότε ίσως να κάνουμε την σημαντικότερη θυσία: Να αποκεφαλιστούμε.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  10. Θυμάσαι σ' ένα άλλο σχόλιό μου που έλεγα για επ- ανάσταση; Ο Υπεράνθρωπος του Νίτσε - ο Ζαρατούστρα - είναι για μένα το σύμβολο αυτής της Επανάστασης. Της πιο ζόρικης και της μόνης πραγματικής που υπάρχει.
    Γιατί για αφέντη -θεό έχει έμενα και για πεδίο τον εαυτό μου.

    Και ναι απαιτεί θυσίες - αυτοθυσίες σωστότερα. Με τη συνειδητότητα να φωτίζει τα σκοτεινά εκείνα κομμάτια στον εαυτό μου που ξεβολεύονται και ερμηνεύουν τη θυσία ως πόνο αντί για ελευθερία.
    Και ναι, σ'εμένα τουλάχιστον, υπάρχουν πολλά τέτοια για να θυσιαστούν ακόμα!

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  11. Θυσία: Ανακάλυψη από αρχαιοτάτων χρόνων για "λάδωμα" των θεών.
    Τελικά η διαφθορά γεννήθηκε με τον άνθρωπο. ΤΕΛΟΣ.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  12. @ Silena

    Πολύ σωστή η ερώτηση και εξαιρετικό το κείμενο από τον Μ. Σοάρες, πιο σωστά, το (ετερώνυμο του Πεσσόα). Εγκυκλοπαιδικά το ποίημα που παραθέτω στην αρχή των σχολίων είναι του Άλβαρο ντε Κάμπος (άλλο ετερώνυμο του Πεσσόα)
    Για την ερώτηση τώρα θα απαντήσω ίσως μονόπλευρα αλλά μέχρι εκεί φτάνει το μυαλό μου: Η θυσία έχει αρνητική σημασία κακώς. Όπως γράφω και στο Simpleman πιο πάνω η θυσία είναι χαρά, αλλιώς δεν είναι θυσία, είναι καταναγκασμός...


    @ ΟΧΙΑ

    Καλή μου, σου έσταξε λίγο παραπάνω δηλητήριο...;-) Επειδή σήμερα έχω καλή διάθεση θα το παίξω διπλωμάτης. Αν τυχόν συμβεί αυτό αρκεί να μετα-νοήσουμε όχι με την έννοια που μας μάθανε αλλά με την πραγματική: να αλλάξουμε νου... :))

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  13. Μαμουφάκι μου, τώρα το είδα το σχόλιο! Το ίδιο θέλω να πω και εγώ παραπάνω στη Silena.
    Όμως επέτρεψε μου να αλλάξω τον τρόπο που χρησιμοποιείς το ξεβόλεμα. Εγώ το βλέπω τον πόνο σαν βόλεμα, γιατί ο πόνος αν και κανείς δεν παραδέχεται ότι τον θέλει, όλοι τον προτιμούν αν πρόκειται να ξεβολευτούν για να κυνηγήσουν την ελευθερία τους. Νομίζω κυρίως γιατί ο πόνος είναι πραγματικός και εφικτός με χίλιους τρόπους ενώ η ελευθερία είναι και μάλλον θα παραμείνει μια αόριστη ιδέα. Ίσως γι' αυτό μπορεί ο καθένας να την χρησιμοποιεί για να σου πουλήσει ότι θέλει ;-)

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  14. @ Kakalon

    χαχαχα! τέλειος. Υπογραφή Dr. Kakaloglou!!
    Πως το λέγανε αυτό για τον Έλληνα; Ότι από τα γεννοφάσκια του, (στη βάπτιση) τον λαδώνουν :)))

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  15. 24/12 ΧΡΟΝΙΑ ΠΟΛΛΑ-ΚΑΛΑ ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΑ

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  16. Χρόνια πολλά και καλά αδελφέ.
    Και καλά Αθρωπούγεννα που λέει και ο Kakalon...

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  17. Καλησπέρα και από εμένα.Σε διαβάζω ακόμα,(μην κοιτάς που δεν συμμετέχω:)) και προσπαθώ να ακολουθήσω την συμβουλή σου για να μάθω και καμιά άλλη γλώσσα:)Ότι μπορέσω τουλάχιστον:)

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  18. Γεια σου αδελφέ,
    και εγώ δεν έχω χρόνο γιατί έχει πέσει πολύ δουλειά και δεν προλαβαίνω πολλά πράγματα που θα ήθελα.

    Για την γλώσσα ίσως το σημαντικότερο πλεονέκτημα που θα αποκομίσεις είναι ότι θα μάθεις καλύτερα την δικιά σου αφού θα αρχίσεις να κατανοείς και να διαλογίζεσαι περισσότερο την κάθε λέξη. Επιπλέον θα μπορέσεις να διαβάσει κείμενα στο πρωτότυπο όπου ο ρυθμός της γλώσσας θα είναι πιο ζωντανός και άρα πιο άμεσος.

    Χαίρομαι που χρησιμοποιείς δημιουργικά τον χρόνο σου!

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  19. Σ' ευχαριστώ Στάχτη!
    Και για το πολύ όμορφο τραγούδι, αλλά και για το τραγούδι που έστειλες στον Πλάτανο και δεν το ήξερα :ο

    Ψηλά να πετάμε παρέα, και όλο και λίγο ψηλότερα όπως λες. Μόνο να μην γίνει αυτό που μου έστειλε η Οχιά σε φωτογραφία...
    (Θα μπει στην επόμενη ανάρτηση)!

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  20. http://www.youtube.com/watch?v=6D7rWLzloOI

    δες αλλη μια "επιπτωση" που ειχε η περιφημη-παρεξηγημενη φραση του Νιτσε
    περι νεκρου θεου....
    καλησπερα ιπταμενε
    και Χρονια Πολλα ειπα??????

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  21. Πεταλούδα:

    Exclamation:
    He has a fucking point!

    Πάρα πολύ καλό. Κάτι ανάλογο με το ελληνικό και παγκοσμίως αναγνωρίσιμο: μαλάκας...

    ΑπάντησηΔιαγραφή