ΠΡΟΣΦΑΤΑ

Τετάρτη 23 Ιουνίου 2010

Αποσπάσματα της διδασκαλίας του Επίκτητου


Ο Επίκτητος (βικιπαίδεια) έζησε περίπου μεταξύ 50 και 135 μ.Χ. Η διδασκαλία του, σχετικά άγνωστη σε εμάς τους Έλληνες (!), σώθηκε χάρη στο μαθητή του Αρριανό (περίπου 86 - 160 μ.Χ.) που την κατέγραψε στα βιβλία "Ομιλίες" (Discourses), "Αποσπάσματα" (Fragments) και το γνωστότερο "Εγχειρίδιον" (Encheiridion). (Σε μετάφραση Αρ. Καμπάνη)
Παρακάτω σας παρουσιάζω κάποια αποσπάσματα που νομίζω ότι μπορούν να έχουν μια καταλυτική επίδραση στην καθημερινή ζωή μας. Εξάλλου και ο τίτλος Εγχειρίδιον αναφέρεται στο πως πρέπει κανείς να ζει...

Από τα πράγματα κάποια είναι υπό τον έλεγχο μας, ενώ άλλα δεν είναι. Υπό τον έλεγχο μας είναι η αντίληψη (ιδέα), η επιλογή, η επιθυμία και η αποστροφή, και εν συντομία, όλα όσα είναι έργα μας· δεν είναι υπό την εξουσία μας το σώμα μας, η ιδιοκτησία μας, η φήμη μας,  τα αξιώματα και εν συντομία, όλα όσα δεν είναι έργα μας. Επιπλέον, τα πράγματα που είναι στην εξουσία μας είναι από την φύση ελεύθερα, ανεμπόδιστα, ακώλυτα· ενώ τα πράγματα που δεν είναι στην εξουσία μας είναι αδύναμα, υποκείμενα σε εμπόδια, δουλοπρεπή και όχι δικά μας.
Να θυμάστε λοιπόν, ότι εάν κάτι που είναι φυσικά δουλοπρεπές το νομίζετε να είναι ελεύθερο, και ό,τι δεν είναι δικό σας να είναι δικό σας, θα ταραχτείτε, θα λυπηθείτε και θα κατηγορήσετε και θεούς και ανθρώπους· ενώ αν νομίζετε δικό σας μόνο ό,τι είναι δικό σας, και ό,τι δεν είναι δικό σας, όπως πραγματικά είναι, όχι δικό σας, τότε κανείς δεν θα μπορέσει ποτέ να σας εξαναγκάσει, κανένας δεν θα σας εμποδίσει, δεν θα κατηγορήσετε κανέναν, δεν θα πείτε ποτέ ότι κάποιος είναι λάθος, δεν θα κάνετε ποτέ κάτι ενάντια στη θέληση σας, δεν θα αποκτήσετε κανέναν εχθρό, κανείς δεν θα σας βλάψει, ούτε θα υπάρχει κάτι βλαβερό που μπορεί να σας αγγίξει.
Αν λοιπόν επιθυμείτε τα παραπάνω ανώτερα αγαθά, θυμηθείτε ότι δεν πρέπει να καταβάλλετε καμία προσπάθεια να τα αποκτήσετε, αλλά θα πρέπει κάποια από αυτά να τα παρατήσετε τελείως, και άλλα πάλι να τα αναβάλετε προς το παρόν. Αλλά αν επιθυμείτε αυτά τα πράγματα και την ίδια στιγμή αξιώματα και πλούτο, ίσως δεν μπορέσετε να αποκτήσετε ούτε αυτά τα τελευταία, επειδή στοχεύετε τα προηγούμενα, και σίγουρα θα αποτύχετε να αποκτήσετε αυτά τα οποία μόνο φέρνουν ελευθερία και ευτυχία.
Κάντε λοιπόν συνήθεια σας από την αρχή να μελετάτε κάθε τραχιά εξωτερική εντύπωση (φαντασία στο πρωτότυπο) και να λέτε: "Εξωτερική εντύπωση (φαντασία) είσαι και καθόλου αυτό που μοιάζεις να είσαι." Μετά από αυτό εξετάστέ την και δοκιμάστέ την με τους κανόνες που έχετε, από τους οποίους ο πρώτος και σημαντικότερος είναι αυτός: Έχει να κάνει με τα πράγματα που είναι υπό τον έλεγχο μας ή με τα πράγματα που δεν είναι υπό τον έλεγχο μας· και, εάν έχει να κάνει με πράγματα που δεν είναι υπό τον έλεγχο μας, έχετε έτοιμη την απάντηση, "Δεν με αφορά".
- Εγχειρίδιον § 1

Δεν είναι τα πράγματα που ταράσσουν τους ανθρώπους, αλλά οι γνώμες (δόγματα) σχετικά με αυτά τα πράγματα. Για παράδειγμα, ο θάνατος δεν είναι κάτι τρομερό, αλλιώς θα φαινόταν έτσι και στον Σωκράτη, αλλά η γνώμη ότι ο θάνατος είναι τρομερός, αυτό είναι το τρομερό πράγμα. Όταν λοιπόν εμποδιζόμαστε, ή ταρασσόμαστε, ή λυπόμαστε, ας μην κατηγορούμε ποτέ κανέναν παρά τους εαυτούς μας, που σημαίνει τις γνώμες μας. Είναι ίδιον ενός ανεκπαίδευτου να κατηγορεί τους άλλους εκεί που ο ίδιος σφάλλει· το να κατηγορεί τον εαυτό του είναι ίδιον κάποιου που η εκπαίδευση του έχει αρχίσει· το να μην κατηγορεί ούτε τον άλλο, ούτε τον εαυτό του είναι ίδιον κάποιου του οποίου η εκπαίδευση έχει ολοκληρωθεί.
- Εγχειρίδιον § 5
 
Μην ζητάς τα γεγονότα να γίνονται όπως επιθυμείς, αλλά να επιθυμείς τα γεγονότα να γίνονται όπως ακριβώς γίνονται, και θα περνάς καλά. 
- Εγχειρίδιον § 8

 (...) Βρίσκεται σε τόσο καλή θέση αυτός όταν η ηρεμία του μυαλού σου (αταραξία) εξαρτάται από αυτόν.
- Εγχειρίδιον §12
 
Εάν θέλεις τα παιδιά σου και η γυναίκα σου και οι φίλοι σου να ζήσουν για πάντα, είσαι ηλίθιος· γιατί θέλεις πράγματα που δεν είναι υπό τον έλεγχο σου να είναι υπό τον έλεγχο σου, και αυτά που είναι ξένα να είναι δικά σου. Ομοίως αν θέλεις ο δούλος σου να μην κάνει λάθη, είσαι ανόητος· γιατί θέλεις το ελάττωμα να μην είναι ελάττωμα αλλά κάτι άλλο. Αν όμως θέλεις να μην αποτύχεις σε αυτό που επιθυμείς, αυτό το μπορείς. Προσπάθησε λοιπόν να επιτυγχάνεις αυτό που μπορείς. Ο κύριος του κάθε ανθρώπου είναι αυτός που έχει εξουσία πάνω σε αυτό που ο άνθρωπος επιθυμεί ή δεν επιθυμεί, έτσι ώστε να το εξασφαλίζει ή να το αφαιρεί. Επομένως όποιος θέλει να είναι ελεύθερος, ας μην θέλει τίποτα ή αποφεύγει τίποτα που είναι υπό τον έλεγχο άλλων· ειδεμή είναι υποχρεωτικά σκλάβος.
- Εγχειρίδιον §14

 Συλλογίσου ότι είσαι ηθοποιός σε έργο, που ο Σκηνοθέτης θέλει· αν θέλει το έργο να είναι σύντομο, είναι σύντομο· αν θέλει μακροσκελές, είναι μακροσκελές· αν θέλει να παίξεις το ρόλο του ζητιάνου, θυμήσου να παίξεις ακόμα και αυτό το ρόλο ευφυώς· το ίδιο αν σε θέλει κουτσό, άρχοντα ή ιδιώτη. Γιατί αυτή είναι η δουλειά σου, να παίξεις καλά το πρόσωπο που σου δόθηκε· αλλά η επιλογή του ρόλου ανήκει σε Άλλον.
- Εγχειρίδιον §17

Καθημερινά να βλέπεις τον θάνατο και την εξορία και οτιδήποτε μοιάζει φοβερό, αλλά περισσότερο απ' όλα το θάνατο· και τότε τίποτα ταπεινό δεν θα συλλογιστείς, ούτε θα επιθυμήσεις κάτι πέραν του μέτρου.
- Εγχειρίδιον § 21

 Εάν κάποιος έδινε το σώμα σου σε όποιον συναντούσες, θα αγανακτούσες· αλλά το ότι δίνεις τη ψυχή σου σε κάθε έναν που σε πλησιάζει, έτσι ώστε, αν σε λοιδορήσει, να ταραχτείς και να συγχυστείς δεν σε κάνει να ντρέπεσαι;
- Εγχειρίδιον § 28

Γνώριζε ότι το κυριότερο της ευσέβειας προς τους θεούς είναι αυτό: να έχεις ορθές περί αυτών αντιλήψεις, δηλαδή ότι υπάρχουν και διοικούν όλα, τα πάντα, σωστά και δίκαια, και να έχεις θέσει τον εαυτό σου να τους υπακούει και να δέχεσαι ό,τι γίνεται, και να το ακολουθείς εθελοντικά, με την πίστη ότι εκπληρώνεται από την ανώτατη ευφυΐα. Γιατί αν ενεργείς με αυτό τον τρόπο, δεν θα κατηγορήσεις ποτέ τους θεούς, ούτε θα τους δώσεις λάθος γιατί σε εγκατέλειψαν. Αλλά αυτό το αποτέλεσμα δεν μπορεί να εξασφαλιστεί με άλλον τρόπο από τον να αποσύρεις την ιδέα του καλού και του κακού από τα πράγματα τα οποία δεν είναι υπό τον έλεγχο σου, και να την εφαρμόσεις σε αυτά που είναι υπό τον έλεγχο σου και μόνο σε αυτά. (...)
- Εγχειρίδιον § 31

Κάθε πράγμα έχει δύο λαβές: μια από την οποία πρέπει να μεταφερθεί και μία από την οποία δεν θα έπρεπε να μεταφερθεί. Εάν σας αδικεί ο αδελφός σας, μην πιάσετε το θέμα από τη λαβή ότι σας αδικεί, γιατί δεν είναι αυτή η λαβή με την οποία πρέπει να δείτε το θέμα, αλλά καλύτερα από την άλλη λαβή, δηλαδή από το ότι είναι αδελφός σας, ότι μεγαλώσατε μαζί, και τότε θα πιάσετε το θέμα από την λαβή με την οποία θα έπρεπε να μεταφερθεί.
- Εγχειρίδιον § 43

Αυτοί οι λόγοι είναι άτοπο: “εγώ είμαι πλουσιότερος από εσένα, άρα εγώ είμαι καλύτερος από εσένα”, “εγώ είμαι πιο μορφωμένος από εσένα, άρα εγώ είμαι καλύτερος από εσένα”. Αυτοί είναι περισσότερο λογικοί: “εγώ είμαι πλουσιότερος από εσένα, άρα τα δικά μου αποκτήματα είναι καλύτερα από τα δικά σου”, “εγώ είμαι πιο μορφωμένος από εσένα, άρα ο δικός μου λόγος είναι καλύτερος από τον δικό σου”. Εσύ όμως δεν είσαι ούτε απόκτημα, ούτε λόγος.
- Εγχειρίδιον § 44

Είναι χρήσιμο να ξέρουμε ότι δεν είναι εύκολο για έναν άνθρωπο να αποκτήσει σταθερή γνώμη, εκτός αν καθημερινά λέει και ακούει τις ίδιες αρχές, και ταυτόχρονα τις εφαρμόζει στην καθημερινή ζωή του.
- Αποσπάσματα § 16

Αυτοί των οποίων τα σώματα είναι σε καλή κατάσταση μπορούν να αντέξουν τη ζέστη και το κρύο· ομοίως αυτοί των οποίων οι ψυχές είναι σε καλή κατάσταση μπορούν να αντέξουν το θυμό, τη λύπη, και την χαρά, και κάθε άλλο συναίσθημα.
- Αποσπάσματα § 20

Η πρώτη διαφορά ανάμεσα σε έναν ιδιώτη και έναν φιλόσοφο: Ο ένας λέει: "Αλίμονο σε μένα εξαιτίας του παιδιού μου, του αδελφού μου, του πατέρα μου"· και ο άλλος, αν ποτέ αναγκαστεί να πει "Αλίμονο σε μένα" συμπληρώνει μετά από λίγο, "εξαιτίας μου". Γιατί τίποτε έξω από την σφαίρα της ηθικής του δεν μπορεί να εμποδίσει, να πληγώσει την ηθική του· μόνο η ίδια μπορεί να εμποδίσει ή να πληγώσει τον εαυτό της. Αν τότε, εμείς τείνουμε προς αυτήν την κατεύθυνση, έτσι ώστε οτιδήποτε πάει στραβά, κατηγορούμε τους εαυτούς μας, και έχουμε στο νου μας ότι τίποτα άλλο εκτός της γνώμης μας είναι υπεύθυνο για την ταραχή της γαλήνης του μυαλού μας και της αστάθειάς μας, ορκίζομαι σε όλους τους θεούς ότι προκόβουμε. Αλλά όπως έχουν τα πράγματα, έχουμε πάρει ένα διαφορετικό μονοπάτι εξ' αρχής. Όταν ακόμη ήμασταν παιδιά, η τροφός, αν χτυπούσαμε σε κάτι όταν προχωρούσαμε με το στόμα ανοικτό, δεν μας επέπληττε αλλά χτυπούσε την πέτρα. Τι να έκανε η πέτρα; Έπρεπε να φύγει από τον δρόμο λόγω της παιδικής μας ανοησίας; Και πάλι, όταν ήμασταν παιδιά, αν δεν βρίσκαμε κάτι να φάμε μετά το μπάνιο μας, αυτή που μας πρόσεχε δεν κατέστειλε την επιθυμία αλλά μάλωνε τον μάγειρα. Δεν  σε βάλαμε να προσέχεις το μάγειρα, αλλά το παιδί. Διόρθωσέ το, βοήθησέ το. Έτσι ακόμη και όταν μεγαλώσουμε μοιάζουμε με παιδιά. Γιατί είσαι παιδί όταν είσαι άμουσος στα μουσικά, αγράμματος στα λογοτεχνικά, και αμόρφωτος στη ζωή.
- Ομιλίες (Βιβλίο ΙΙΙ, ΧΙΧ)





« PREV
NEXT »

12 σχόλια

  1. Αδερφέ
    πριν μερικές μέρες έπεσα πάνω σε μια φράση του Επίκτητου:
    οι άνθρωποι δεν παθαίνουν ψυχικές διαταραχές από τα πράγματα, αλλά από τις απόψεις τους για τα πράγματα.

    Και με έκανε να σκεφτώ το πόσο δογματικός είμαι κατά του δογματισμού
    (αλλά,καλά κάνω)

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  2. Γενικά μου άρεσε.. ότι κατάλαβα σαν παιδί βέβαια και το παιδί* με την έννοια που αναφέρεται στην τελευταία παράγραφο..

    Σε μερικά σημεία στάθηκα αρκετή ώρα και σκέφτηκα ότι πολλές φορές
    είναι κάτι μπροστά μας και δεν το βλέπουμε μέχρι κάποιος να μας το πει.

    Σε άλλα αναρωτήθηκα : Ρε λες τα απανταχού μεγαλολαμόγια να έχουν διαβάσει Επίκτητο; :)))))

    Αλλού απόρησα.. γιατί να μην προσπαθήσω να έχω έναν καλύτερο ρόλο απ αυτόν που μου έδωσε ο Σκηνοθέτης?

    Και σε άλλα πάλι ξανά ως παιδί* είχα τις κάθετες αντιρρήσεις μου (όχι που δεν θα τις είχα) και αυτές ήταν στη διαφορά του φιλοσόφου απ τον ιδιώτη..
    και τους λόγους περί προκοπής για τους οποίους ορκίζεται ..

    Καλό σας βράδυ Ιπτάμενε

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  3. Αδελφέ τα ίδια και εδώ :))
    Επιπλέον κάνοντας την μετάφραση και προσέχοντας το αρχαίο ελληνικό κείμενο η αρχαία ελληνική λέξη για την γνώμη - άποψη είναι το ...δόγμα.
    Τι άλλο να πω;

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  4. Όλοι παιδιά είμαστε Ελίτσα. Δεν είναι κακό να προσπαθήσουμε να μεγαλώσουμε.

    Οι απορίες που εκφράζεις δείχνουν ότι δεν καταπίνεις την τροφή αμάσητη και αυτό σημαίνει ότι είσαι σε καλό δρόμο!
    Όσο για τις διαφωνίες αυτές είναι συνήθως οι απόψεις (βλέπε "δόγμα") που έχουμε για τα πράγματα. ;-)

    Καλό σου βράδυ.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  5. Και από αμόρφωτους στην ζωή είμαστε υπερπλήρεις.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  6. Αδελφέ και δεν χρειάζεται τίποτα άλλο για να αρχίσεις να προκόβεις από το να παραδεχτείς ότι είσαι αμόρφωτος. Η υπερπληρότητα που αναφέρεις είναι επειδή κανείς δεν θέλει να το παραδεχτεί...

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  7. Τώρα τον έμαθα από αυτά που μας πρόσφερες αλλά δε νομίζω να τον ξαναδιαβάσω. Μου πέφτει πολύ συμβατικός, μοιρολατρικός και υποτελής.
    Καλησπέρα.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  8. Καλησπέρα Οχιά,
    Δεν μου αρέσει να πιέζω κανένα να διαβάσει οτιδήποτε όμως αν μου επιτρέπεις θα ήθελα να πιάσω μία-μία τις λέξεις που είπες γιατί εμένα προσωπικά δεν μου ταιριάζουν.

    Συμβατικός: Τον βρίσκεις δηλαδή, χωρίς πρωτοτυπία, κανονικό-κοινό και παραδοσιακό;

    Μοιρολατρικός (εδώ συμφωνεί και η Ελίτσα μαζί σου): Βλέπεις να αντιμετωπίζει δυσκολίες της ζωής (πχ. θάνατο, επάγγελμα) μοιρολατρικά; Ή μήπως δηλώνει ορθά κοφτά ότι δεν τον αφορούν γιατί δεν έχουν καμία σχέση με την ηθική του εξέλιξη;

    Υποτελής: δείχνει να είναι εξαρτώμενος από θεούς, ανθρώπους ή πράγματα;

    Νομίζω ότι δεν του έδωσες την απαραίτητη προσοχή, αλλά πάλι ίσως είμαι εγώ λάθος. Εξάλλου δεν μπορείς μέσα από κάποια εδάφια να δώσεις όλο το νόημα. Απλά έκανα μια προσπάθεια επιλογής. Πάντως σκέψου για όλα αυτά τα πράγματα που συζητά και που σε "τάραξαν" αν πραγματικά φταίνε αυτά που λέει ή μήπως είναι η γνώμη σου γι' αυτά τα πράγματα.

    Πάντως ακόμα και αν δε σε πείθω, είμαι χαρούμενος γιατί τουλάχιστον σε γλίτωσα από μια κακή επιλογή ανάγνωσης ;-)

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  9. Ιπτάμενε, κατάλαβες ακριβώς για ποιους λόγους μου είναι αντιπαθής πλέον. Εγώ να δώσω κι άλλο προσοχή; Η φιλοσοφία είναι όπως ο έρωτας: Άμα δε σε πιάσει με την πρώτη, τζάμπα χρόνος χάνεται.
    :))))

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  10. Εμένα πάλι μου αρέσει γιατί μου προσφέρει ματιές που δεν θα τις συναντούσα εύκολα στη ζωή. Αλλά βρίσκω και ότι τα αυτοδίδακτα φιδάκια φιλοσοφούν ;-)

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  11. Iptamene Ollande, παρακολουθώ εδώ και λίγο καιρό το blog σου με μεγάλο ενδιαφέρον. Σου είμαι ευγνώμων που μοιράζεσαι τις σκέψεις και τις επιρροές σου μαζί μας. Καλημέρα!

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  12. Παιχνιδιάρη καλωσόρισες στην παρέα.
    Σε ευχαριστώ για το κουράγιο που μου δίνεις.
    Οι δάσκαλοι πάντα ασκούσαν επιρροές στους μαθητές. Οι σωστοί δάσκαλοι μαθαίνουν μαζί με τους μαθητές.

    ΑπάντησηΔιαγραφή