Η Σουηδική θεωρία της Αγάπης

Writen by Iptamenos Ollandos 9:27 π.μ. - 0 Comments

Τρύφων Λιώτας

Το ντοκιμαντέρ "The Swedish Theory of Love" (2015, Σουηδία) του σκηνοθέτη Erik Gandini είναι μια καυστικά χιουμοριστική απεικόνιση της θλιβερής πλευράς της ζωής των Σουηδών. Η ερευνητική ματιά του Ιταλό-σουηδού βοηθούμενη από τη γνώση δύο διαφορετικών πολιτισμών μας αποκαλύπτει τις «ρωγμές» και τις «ατέλειες» του σύγχρονου τρόπου ζωής μας.

Αλλά ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή. Όταν φέρνουμε στο μυαλό μας τη Σουηδία συνειρμικά σκεφτόμαστε μια τέλεια οργανωμένη κοινωνία όπου ο καθένας έχει ίσες ευκαιρίες για μια αυτόνομη ζωή. Επίσης όλοι γνωρίζουμε για τις πολλές αυτοκτονίες που συμβαίνουν εκεί. Δύο φαινομενικά αντίθετα μεταξύ τους γεγονότα.

Τον Φεβρουάριο του 1972 μια ομάδα Σουηδών πολιτικών (σοσιαλιστοδημοκράτες) αποφάσισαν να δημιουργήσουν ένα νέο όραμα για το μέλλον. Με την τάση να αμφισβητήσει τις παραδοσιακές δομές της κοινωνίας, σχεδίασε ένα νέο στόχο: Η εικόνα τους ήταν μια κοινωνία με αυτόνομα άτομα. Ένα μανιφέστο γράφτηκε, το οποίο δήλωνε ρητά ότι κανένας πολίτης δεν πρέπει να εξαρτάται από έναν άλλο. Αυτό καθώς και πολιτικές όπως η κατάργηση της κοινής φορολόγησης, του υψηλού επιδόματος ανεργίας, είχαν ως αποτέλεσμα τη δημιουργία ενός συναισθήματος μεγάλης ασφάλειας στη ζωή, μεγάλης ευημερίας και έδωσαν τη δυνατότητα στη γυναίκα να εργαστεί και να κυνηγήσει μια καλοπληρωμένη καριέρα.

Σαράντα χρόνια αργότερα, η Σουηδία είναι η πιο μοναχική χώρα του κόσμου. Όπως αποδεικνύουν τα διεθνή στατιστικά στοιχεία τόσο από την άποψη των ανθρώπων που ζουν μόνοι τους όπως και των ανθρώπων που πεθαίνουν μόνοι τους. Χρειάζονται να περάσουν εβδομάδες ώστε να μπορέσει να ανακαλυφθεί ότι κάποιος πέθανε από την οσμή. Μάλιστα, όπως χαρακτηριστικά αναφέρεται επειδή μέσω των υπολογιστών όλες οι πληρωμές (ρεύμα, νερό, ενοίκιο κοκ) γίνονται αυτόματα δεν υπάρχει άλλος τρόπος παρά μόνο η οσμή για καταλάβουν ότι κάποιος πέθανε… Όλοι βρίσκουν φυσιολογικό ότι οι ηλικιωμένοι ζούνε μόνοι τους, ότι το να είσαι οικονομικά και αισθηματικά ανεξάρτητος σημαίνει δύναμη ενώ είναι ντροπή να είσαι 20 ή 30 χρονών και να ζεις με τους δικούς σου. Μια χώρα όπου είναι αποδεκτό να ζητάς οικονομική υποστήριξη από το κράτος, αλλά απαράδεκτο να κλάψεις στα χέρια κάποιου.

Οι άνθρωποι που ζουν μόνοι τους έχουν μάθει να είναι ανεξάρτητοι και δε χρειάζεται να ζητούν βοήθεια ή χάρες από άλλους και αυτό οδηγεί με την σειρά του στο μηδενισμό της ανθρώπινης επαφής. Η αποθέωση της ανεξάρτητης ζωής διέλυσε τις παραδοσιακές οικογενειακές δομές οδηγώντας τους γονείς να μη θέλουν τα παιδιά τους μετά τη συμπλήρωση του 18ου έτους ενώ η εικόνα της γιαγιάς που έπλεκε και ταυτόχρονα πάνω από τα γυαλιά της πρόσεχε τους νεαρούς μπόμπιρες χάθηκε ανεπιστρεπτί από το κοινωνικό συλλογικό. Ο μισός πληθυσμός ζει μόνος του σε σπίτια και ολοένα και περισσότερες γυναίκες επιλέγουν να γίνουν μητέρες μέσω τεχνητής γονιμοποίησης αποφεύγοντας έτσι όλα τα προβλήματα που μπορούν να δημιουργηθούν από την καθημερινή τριβή με τους άλλους.

Καλή η αυτονομία αλλά ο κίνδυνός της είναι ότι σε μεγάλες δόσεις μπορεί να σου στερήσει τη δυνατότητα κοινωνικοποίησης. Η θλιβερή ανάπτυξη τραπεζών σπέρματος, οι γειτονιές που μοιάζουν εγκαταλελειμμένες και οι μοναχικοί θάνατοι είναι μια ενοχλητική ματιά σε μια αυτόνομη κοινωνία όπου η μοναδικά αληθινή κοινωνική δραστηριότητα μοιάζει να είναι οι έρευνες για εξαφανισμένους ανθρώπους. Α, και κάτι νεαροί χίπηδες που μαζεύονται στα δάση για να αφεθούν σε συναισθήματα και να αγγίξουν ο ένας τον άλλο. Τα παιδιά πάντα καταλάβαιναν καλύτερα από τους γέρους μέχρι βέβαια και αυτά να απορροφηθούν από το κοινωνικό φαντασιακό.

Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης που έχουν αναλάβει την «κοινωνικοποίηση» κρύβουν άλλους κινδύνους: Όταν κάτι δεν πάει καλά, κάτι αρχίσει να γίνεται πολύ αληθινό ή άβολο έχεις την επιλογή να το κλείσεις. Στην ουσία να ξεφύγεις από το πρόβλημα, μια επιλογή που στην κοινωνικοποιημένη ζωή δεν υπάρχει.

Όσο για τις αυτοκτονίες δεν μπορούμε να ξέρουμε ότι είναι σίγουρα συνδεδεμένες με την απομόνωση και την μοναξιά. Ωστόσο μια ενδιαφέρουσα μελέτη έγινε σε αρρώστους στο τελικό στάδιο: Όταν τους τέθηκε η ερώτηση αν είχαν τη δυνατότητα να γυρίσουν πίσω στο χρόνο τι θα άλλαζαν οι απαντήσεις ήταν ενδεικτικές. Η πιο συχνή ήταν: «Θα ζούσα μια ζωή ανάλογη του ποιος είμαι και όχι σύμφωνα με αυτό που οι άλλοι περιμένουν από εμένα να είμαι». Οι επόμενες δύο πιο συχνές απαντήσεις είναι: «Θα δούλευα λιγότερο» και «θα ξόδευα περισσότερο χρόνο με φίλους και την οικογένεια μου αντί να δουλεύω τόσο πολύ.»

Πώς είναι δυνατόν μια ζωή που χαρακτηρίζεται από τόση μεγάλη ασφάλεια και προστασία να καταλήγει να είναι τόσο ανικανοποίητη; Ο ανορθόδοξος κοινωνιολόγος Zygmunt Bauman μας λέει: «Η ευτυχία δεν είναι μια ζωή που έχει όλα τα προβλήματά της λυμένα, η ευτυχία έρχεται όταν λύνεις προβλήματα.» Ένας «όμορφα τρελός» Σουηδός χειρούργος το αποδεικνύει έμπρακτα με τη ζωή του στην Αιθιοπία. Είδε πως οι άνθρωποι φροντίζουν και νοιάζονται ο ένας για τον άλλο αφού δεν υπάρχει ένα κράτος πρόνοιας στο μοντέλο της Σουηδίας για να νοιαστεί. Είχε να αντιμετωπίσει και να λύσει προβλήματα έλλειψης εξοπλισμού και χαμηλού προϋπολογισμού. Οι ανορθόδοξες λύσεις του έχουν κάνει χαρούμενους τον ίδιο και τους ανθρώπους που καθημερινά σώζει.

Το ντοκιμαντέρ με πικρό χιούμορ και ειρωνεία μας δείχνει πτυχές της ζωής μας που οφείλουμε να σκεφτούμε, να αυτοστοχαστούμε, για τον εαυτό μας. «Ο Εαυτός» είναι η λέξη κλειδί σε όλη την ταινία με την κακή της έννοια (εγωισμός) και με την καλή της (γνώθι εαυτόν). Η αυτονομία στην ετυμολογία της λέξης σημαίνει ότι φτιάχνω εγώ νόμους για τον εαυτό μου. Όμως η σύγχυση είναι μεγάλη: Άλλοι νομίζουν ότι σημαίνει κάνω ό,τι μου καπνίσει και άλλοι απλά παίρνουν τους νόμους των άλλων για δικούς τους. Ένα πραγματικά ποιητικό (με την έννοια της δημιουργίας) και προκλητικό (για την σκέψη) ντοκιμαντέρ.

ΣΤΟΝ ΤΟΙΧΟ